درباره هورمون پرولاکتین و نقش آن در بدن چه میدانید؟ علت اهمیت این هورمون و میزان آن چیست؟ آیا با علائم بالا یا پایین بودن مقدار این هورمون در بدن آشنا هستید؟
در این مقاله به صورت مفصل به این موضوعات میپردازیم.
پرولاكتين چيست؟
پرولاکتین نوعی هورمون است که از غده هیپوفیز ترشح میشود. نقش اصلی این هورمون، تحریک و حفظ تولید شیر مادر است که وجود آن برای شیردهی طبیعی بسیار ضروری است.
پرولاکتین با کمک هورمون های استروژن و پروژسترون، غدد پستانی را به تولید شیر تحریک کرده و همچنین کمک میکند تا شیر مادر حاوی مواد مغذی مثل لیپیدها، کازئین و لاکتوز برای نوزاد باشد.
باید بدانید که هورمون پرولاکتین در بدن مردان و همچنین زنان غیرباردار هم وجود دارد.
به طور کلی این هورمون در سلامت باروری زنان و مردان؛ تنظیم چرخه های قاعدگی زنان و تولید اسپرم در مردان, نقش مهمی ایفا میکند.
آزمايش پرولاكتين
آزمایش پرولاکتین مقدار این هورمون را در خون شما نشان میدهد. مقدار هورمون پرولاکتین در زنان باردار و کسانی که به تازگی زایمان کرده اند، افزایش مییابد تا شیر مادر تولید شود.
در سایر افراد میزان هورمون باید در حد نرمال باشد ودر غیر اینصورت باید علت مشخص شود.
اما مقدار پرولاکتین نرمال چنده؟ پاسخ این سوال برای مردان، زنان غیر باردار و باردار متفاوت است.
میزان پرولاکتین در آزمایش خون برای گروه های مختلف افراد به این صورت است:
در مردان مقدار پرولاکتین کمتر از ۲۰ نانوگرم در میلی لیتر است.
در زنان غیر باردار نبز مقدار این هورمون کمتر از ۲۵ و در زنان باردار بین ۸۰ تا ۴۰۰ نانوگرم در میلی لیتر است.
شرایط آزمایش پرولاکتین
برای اندازه گیری سطح پرولاکتین از آزمایش خون استفاده میشود. برای انجام این آزمایش باید شرایطی را رعایت کنید تا نتیجه درستی به دست آید.
بهترین زمان برای انجام آزمایش معمولا صبح و سه تا چهار ساعت بعد از بیدار شدن است.
قبل از انجام نمونه گیری سعی کنید نیم ساعت در آزمایشگاه حضور داشته باشید و استرس نداشته باشید.
قبل از آزمایش از انجام ورزش و دیگر فعالیت های بدنی خودداری کنید.
۱۲ ساعت قبل از انجام آزمایش فعالیت جنسی نداشته باشید.
اگر داروی خاصی مصرف میکنید یا قبلا عمل جراحی داشته اید، آزمایشگاه را در جریان بگذارید چرا که ممکن است روی مقدار پرولاکتین خون تاثیر بگذارند.
پرولاکتین بالا
همان طور که گفتیم سطح پرولاکتین در افراد غیرباردار مقدار بسیار کمی است و اگر آزمایش خون مقدار بالایی را نشان دهد شخص پرولاکتین بالا یا هایپرپرولاکتینمی دارد.
پرولاکتین بالا مشکل حاد و تهدید کننده زندگی نیست و قابل درمان است اما ممکن است باعث مشکلاتی مثل ناباروری شود.
این مشکل ببشتر در افراد زیر سن ۴۰ سال دیده میشود و در زنان بیشتر از مردان شایع است.
ترشح پرولاکتین از غده هیپوفیز توسط دو هورمون تنظیم میشود:
دوپامین: این هورمون که از غدد فوق کلیه ترشح میشود تولید و ترشح پرولاکتین را سرکوب میکند.
تیروتروپین: این هورمون توسط غده هیپوتالاموس ترشح میشود و ترشح پرولاکتین را افزایش میدهد.
زمانی که سطح پرولاکتین به شکلی غیرطبیعی افزایش مییابد به دلیل شرایطی است که دوپامین کاهش و تیروتروپین افزایش پیدا کند که علت های مختلفی دارد.
علت پرولاکتین بالا
شایع ترین علت پرولاکتین بالا نوعی تومور خوش خیم در هیپوفیز است که پرولاکتینوما نام دارد. علت به وجود آمدن این تومور مشخص نیست اما احتمال میدهند که به دلایل ژنتیکی مربوط باشد.
عامل دیگری که باعث بالا رفتن پرولاکتین خون میشود بعضی از داروها هستند.
در ادامه لیستی از داروهایی که باعث افزایش پرولاکتین میشوند را میبینید:
- داروهای فشار خون بالا
- بعضی از داروهای ضدافسردگی و آرامبخش مثل رسپریدون
- داروهای ضد تهوع و داروهایی که در درمان استفراغ استفاده میشوند.
- داروهای مربوط به رفلاکس معده
- قرص های ضد بارداری
- بعضی از مسکن ها
- داروهایی که در درمان علائم یائسگی به کار میروند.
اگر علت پرولاکتین بالامصرف دارو باشد، معمولا سه تا چهار روز بعد از قطع داروها، به سطح نرمال اولیه برمیگردد. در مورد قطع مصرف داروها حتما با پزشک خود مشورت کنید.
دیگر علل افزایش پرولاکتین خون به شرح زیر است:
- کم کاری تیروئید
- بیماری های کلیوی
- بیماری زونا به ویژه زمانی که راش های پوستی مربوط به آن در قسمت سینه باشد.
- آسیب به قفسه سینه مثل شکستگی دنده ها یا جناغ سینه
- مشکلات ریه
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- سندرم کوشینگ
در موارد خاص ممکن است پرولاکتین خون بدون علت خاصی بالا رفته باشد و پس از مدت کوتاهی به سطح نرمال برگردد.
علائم پرولاكتين بالا
افزایش سطح پرولاکتین خون گاهی ممکن است علائم خفیفی را ایجاد کند یا بدون علامت باشد.
اما گاهی بالا رفتن این هورمون باعث میشود تا بعضی از افراد علائم پرولاکتین بالا را تجربه کنند.
از شایع ترین علائم هایپرپرولاکتینمی در زنان, ناباروری است. تغییرات در قاعدگی مثل آمنوره( عدم قاعدگی)، قاعدگی نامنظم، خشکی واژن و کاهش توده استخوانی هم از دیگر علائم هستند.
در مردان نیز افزایش پرولاکتین منجر به ایجاد علائمی مثل اختلال نعوذ، پایین بودن سطح تستوسترون و بزرگ شدن بافت سینه میشود.
پرولاکتین چند خطرناکه؟
بعد از آشنایی با علائم پرولاکتین بالا شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که پرولاکتین چند خطرناکه؟ پرولاکتین در آزمایش خون چه عددی باشد نگران کننده است؟
همان طور که گفتیم افزایش سطح پرولاکتین خون مشکل جدی و خطرناکی نیست. گاهی اوقات نیز بدون علامت و با با علائم بسیار خفیف است.
بعد از تشخیص پرولاکتین بالا برای کاهش علائم اقداماتی انجام و داروهایی تجویز میشود تا پرولاکتین به سطح نرمال برسد.
اما در مواردی که آزمایش پرولاکتین عدد ۱۰۰۰ و بیشتر باشد، نشان دهنده پرولاکتینوما است. به این معنی که نوعی تومور خوش خیم در غده هیپوفیز وجود دارد و باعث ترشح بیش از حد پرولاکتین میشود.
درمان های دارویی کمک میکنند تا این تومورها کوچک شده و از بین بروند.
در مواردی نادر هم از عمل جراحی برای برداشتن توموذرها استفاده میشود.
عوارض پرولاكتين بالا
عوارض پرولاکتین بالا شامل عوارض کلی و عوارض در زنان و مردان است که با هم متفاوت هستند. به طور کلی بالا بودن این هورمون در خون باعث تغییرات در خلق و خو، کمبود انرژی، کاهش تراکم استخوانی و افزایش خطر شکستگی استخوان ها میشود.
در ادامه با عوارض بالا بودن پرولاکتین در زنان و مردان آشنا خواهید شد.
پرولاکتین در زنان
پرولاکتین در زنان از اهمیت زیادی برخوردار است. این هورمون نقش اصلی در تولید و ترشح شیرمادر در زنان باردار را به عهده دارد.
دوپامین، یک انتقال دهنده عصبی و نیز هورمون استروژن به غده هیپوفیز سیگنال هایی مبنی بر تولید و ترشح پرولاکتین میدهند.
پرولاکتین با تاثیر روی غدد پستان باعث تولید شیر میشود. همچنین باعث میشود ترشح شیر مادر حفظ شود. اگر شیردهی متوقف شود بعد از دو هفته مقدار پرولاکتین کاهش پیدا کرده و به مقدار اولیه میرسد.
نقش دیگر پرولاکتین در بدن زنان، حفظ تولید هورمون های استروژن و پروژسترون است. تعادل در این هورمون ها روی سلامت باروری و جنسی زنان و نیز خلق و خوی آن ها تاثیر زیادی دارد.
عوارض پرولاکتین بالا در زنان
یکی از مهم ترین عوارض پرولاکتین بالا در زنان، ناباروری است.
تحقیقات نشان میدهند از هر سه زن که با مشکلات باروری روبه رو هستند، دو نفر دارای پرولاکتین بالا هستند.
پرولاکتین بالا در بیشتر موارد باعث میشود تا مشکلاتی برای باردار شدن زنان ایجاد شود. سطح بالای این هورمون باعث مختل شدن تولید طبیعی هورمون های استروژن و پروژسترون میشود.
این اختلال باعث میشود تا تخمدان ها به صورت نامنظم تخمک گذاری انجام دهند یا در مواردی تخمک گذاری متوقف میشود. در نتیجه نبود تخمک، بارداری اتفاق نمیافتد.
بی نظمی قاعدگی یکی دیگر از عوارض افزایش پرولاکتین است. قاعدگی نامنظم هم نتیجه تخمک گذاری نامنظم است. در مواردی هم باعث میشود تا قاعدگی متوقف شود.
گالاکتوره شرایطی است که فرد باردار نبوده ودر دوران شیردهی هم نیست اما شیرمادر تولید میشود. این شرایط نیز یکی از عوارض پرولاکتین بالا در زنان است.
عوارض دیگری مثل ریزش مو، افزایش موهای زائد، افزایش وزن و گرگرفتی نیز ممکن است در اثر پرولاکتین بالا به وجود آید.
پرولاكتين بالا در مردان
شیوع پرولاکتین بالا در مردان بسیار کمتر از زنان است. با این وجود میتواند عوارضی را برای آن ها به وجود آورد.
در بعضی موارد تشخیص علائم هایپرپرولاکتینمی به سختی ممکن است و در مقایسه با زنان علائم بسیار اختصاصی تر هستند.
از دست دادن میل جنسی، ناباروری به دلیل کاهش تولید اسپرم، ژنیکوماستی یا بزرگ شدن غیرطبیعی سینه ها از مهم ترین علائم پرولاکتین بالا در مردان هستند.
علاوه بر این ها، تغییرات محسوس خلق و خو هم از نشانه های پرولاکتین بالا است. حالات روحی و خلق و خوی ما تا حد زیادی تحت تاثیر هورمون های استروژن و پروژسترون هستند.
بین پرولاکتین و این هورمون ها هم رابطه علت و معلولی وجود دارد. گاهی علت پرولاکتین بالا در مردان ممکن است در نتیجه بیماری بیضه ها باشد که هورمون استروژن و تستوسترون تولید میکنند. این مشکل باعث ایجاد عدم تعادل در هورمون ها و در نتیجه تغییر خلق و خو میشود.
افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری و عصبانیت و علائم جسمانی ناشی از پریشانی روحی مثل سردرد، حالت تهوع و خستگی، از دیگر عوارض پرولاکتین بالا در مردان هستند.
درمان پرولاكتين بالا
اولین قدم برای شروع درمان پرولاکتین بالا تشخیص آن است. برای این کار پزشک آزمایش خون انجام میدهد، اگر سطح پرولاکتین بالا بود آزمایش های دیگری برای بررسی مواردی مثل هورمون تیروئید و کم کاری تیروئید انجام میدهد.
همچنین در مورد داروهای مصرفی نیز سوالاتی پرسیده میشود.
در مواردی که به ندرت پیش میآید پزشک MRI را برای بررسی غده هیپوفیز تجویز میکند.
نوع درمان پرولاکتین بالا به علت آن بستگی دارد. آن دسته از افرادی که با وجود پرولاکتین بالا، علائمی ندارند و یا علائم خفیفی دارند، نیازی به درمان ندارند.
در ادامه انواع درمان ها برای پرولاکتین بالا با توجه به علت آن را توضیح خواهیم داد.
پرولاکتینوما
پرولاکتینوما همان طور که قبلا گفته شد به نوعی شایع ترین علت افزایش پرولاکتین خون است.
گزینه درمانی برای این مورد، نوعی دارو به نام آگونیست دوپامین است که با افزایش ترشح دوپامین، سطح پرولاکتین را تنظیم میکند که در کوچک شدن تومورهای پرولاکتینوما نیزموثر است.
مدتی پس از پایان درمان ممکن است پزشک دوبتره تصویربرداری تجویز کند تا مطمئن شود که تومورها کامل از بین رفته باشند.
کم کاری تیروئید
اگر علت پرولاکتین بالا کم کاری تیروئید باشد، با داروهایی که جایگزین هورمون تیروئید هستند میتوان مقدار پرولاکتین خون را تنظیم کرد.
داروها
در صورتی که مصرف دارویی خاص منجر به بالا رفتن پرولاکتین شود، پزشک دارو را با انواع مشابه یا نوعی از دارو که کمتر باعث افزایش پرولاکتین میشود، جایگزین خواهد کرد.
هورمون درمانی
در صورتی که مصرف دارویی خاص منجر به بالا رفت
هورمون درمانی با هورمون های استروژن و پروژسترون زمانی انجام میشود که فرد در طپلانی مدت دچار پرولاکتین بالا بوده باشد و هورمون ها تا حد زیادی کاهش پیدا کرده باشند. این درمان تا زمان متعادل شدن هورمون ها ادامه دارد.
ن پرولاکتین شود، پزشک دارو را با انواع مشابه یا نوعی از دارو که کمتر باعث افزایش پرولاکتین میشود، جایگزین خواهد کرد.
رژیم غذایی پرولاکتین بالا
برای درمان مشکلات و بیماری های مختلف رژیم غذایی و نوع غذایی که میخوریم اهمیت زیادی دارد؛ رژیم غذایی پرولاکتین بالا هم باید سالم و متعادل باشد.
بررسی ها نشان میدهند که در افرادی که دچار بی اشتهایی هستند و معمولا قند خون پایینی دارند، سطح پرولاکتین افزایش مییابد.
در عین حال، افرادی که از یک رژیم غذایی سالم و متعادل پیروی میکنند و بیماری خاصی ندارند، سطح پرولاکتین طبیعی دارند.
بنابراین برای کاهش پرولاکتین بالا، باید مقادیر زیادی میوه و سبزیجات تازه، خام یا پخته که سرشار از آنتی اکسیدان و ویتامین هستند را به برنامه غذایی اضافه کرد.
سبزیجاتی مثل انواع کلم ها، کلم پیچ و بروکلی، کدو تنبل، هویج و کرفس.
به علاوه گروهی از مواد غذایی که حاوی لاکتوژن هستند را نباید مصرف کرد. لاکتوژن ماده ای ست که در بعضی از گیاهان وجود دارد و ترشح پرولاکتین را افزابش میدهد.
- رازیانه
- زغال اخته
- جودوسر
- کنجد، بادام، فندق و زیره
- بادیان سبز
- ریحان
به طور کلی توصیه میشود از مواد غذایی که به مادران توصیه میکنند برای شیردهی بهتر مصرف کنند، استفاده نکنید.
بعضی از مکمل ها مثل ویتامین ب۶ هم برای پرولاکتین بالا مفید هستند.
علاوه بر سبزیجات که سرشار از فیبر هستند، مواد غذایی پرپروتئین را نیز در رژیم غذایی روزانه قرار دهید. انواع گوشت، مرغ و ماهی، میگو، تخم مرغ و حبوبات مثل لوبیا، نخود و عدس و همچنین آجیل ها مثل گردو، منابع خوبی از پروتئین هستند.
درمان خانگی پرولاکتین بالا
روش ها و توصیه هایی وجود دارد که کمک میکنند تا سطح پرولاکتین به صورت طبیعی کاهش پیدا کند. در ادامه مطلب با این روش ها آشنا خواهید شد.
گلوتن مصرف نکنید
حذف گلوتن از رژیم غذایی کمک میکند تا سطح پرولاکتین کاهش پیدا کند. گلوتن ماده ای است که در مواد غذایی مثل گندم و جو وجود دارد؛ گلوتن بالا باعث ایجاد واکنش التهابی در بدن و بالا رفتن پرولاکتین میشود.
همچنین میتواند ترشح دوپامین را از هیپوتالاموس مسدود کند. به همین دلیل حذف گلوتن میتواند در کاهش پرولاکتین خون موثر باشد.
دوری از الکل
مصرف الکل با تاثیر روی تولید و ترشح دوپامین، باعث افزایش پرولاکتین نیز میشود. اگر پرولاکتین بالا دارید از مصرف الکل دوری کنید.
مصرف مکمل ها
مصرف مکمل های ویتامین ای و ب ۶ زیر نظر پزشک، میتواند در کاهش پرولاکتین خون موثر باشد. این ویتامین ها برای تولید دوپامین ضروری هستند.
تنظیم قند خون
متعادل کردن میزان قند خون میتواند در کاهش پرولاکتین خون موثر باشد. مطالعات نشان میدهند که عدم حساسیت به گلوگز و کاهش گیرنده های انسولین باعث افزایش مقدار پرولاکتین میشود.
حذف قند و شکر افزوده
مصرف نوشیدنی های شیرین شده، غذاهایی فرآوری شده و همچنین غذاهایی که قند بالایی دارند را محدود کنید. این کار برای حفظ قند خون ثابت و کاهش پرولاکتین خون موثر است.
جایگزین این مواد غذایی شیرین، انواع سبزیجات و مواد پروتئینی را مصرف کنید که در تنظیم قند خون هم موثر هستند. کلم بروکلی، کدو تنبل، غذاهای دریایی، کره بادام زمینی، لوبیا، عدس، کلم پیچ و دانه کتان نمونه ای از این مواد غذایی هستند.
انجام فعالیت های بدنی آرام
افرادی که پرولاکتین بالا دارند باید از ورزش های سنگین و حرکات ورزشی سریع دوری کنند. حرکات ورزشی آهسته به پایین نگه داشتن پرولاکتین خون کمک بیشتری میکند.
از استرس دوری کنید
زمانی که آرام و بدون استرس باشید، بدن شما پرولاکتین کمتری تولید میکند.
اگر استرس زیادی داشته باشید، سطح هورمون کورتیزول افزایش یافته و در نتیجه آن پرولاکتین بیشتری تولید میشود.
انجام کارهایی که به کاهش استرس کمک میکنند مثل خواب بیشتر در شب، مصرف وعده های غذایی سالم در طول روز، مدیتیشن و ورزش های آرامش بخش، در مدیریت استرس و کاهش پرولاکتین خون موثر است.
پرولاکتین پایین نشانه چیست؟
تاکنون درباره پرولاکتین بالا و اهمیت آن صحبت شد اما پرولاکتین پایین نشانه چیست؟
همان طور که بالارفتن سطح پرولاکتین مهم است، اگر سطح آن کمتر از حد طبیعی باشد هم اهمیت دارد.
زمانی که پرولاکتین کاهش مییابد نشان دهنده این موضوع است که غده هیپوفیز، یک یا چند هورمون را تولید نمیکند و یا ممکن است غده آسیب دیده باشد.
پرولاکتین پایین معمولا به درمان دارویی نیاز ندارد اما در مواردی منجر به ایجاد عوارضی میشود.
یک مطالعه نشان میدهد اگر مقدار پرولاکتین در زنان کمتر از ۵ نانوگرم در میلی لیتر باشد میتواند خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش دهد.
سندرم متابولیک گروهی از شرایط پزشکی مثل چربی خون بالا و فشار خون بالا هستند که میتوانند منجر به بیماری قلبی، دیابت و سکته شوند.
در زنانی که به تازگی زایمان کرده اند اگر سطح پرولاکتین کمتر از ۸۰ نانوگرم در میلی لیتر باشد، میتواند بر توانایی آن ها در ادامه شیردهی تاثیر بگذارد.
در واقع کم بودن شیر مادر بعد از زایمان، یکی از عوارض پایین بودن سطح پرولاکتین است.
سخن پایانی
پرولاکتین یکی ازهورمون های مهم در بدن است که نقشی اساسی در باروری زنان و مردان دارد. افزایش سطح پرولاکتین خون منجر به عوارض مختلفی میشود. از مهم ترین عوارضی که پرولاکتین بالا در آن نقش دارد مشکلات باروری زنان و اختلالات خلقی و احساسی در آن ها است. به همین دلیل شناخت علائم و آگاهی از آن ها کمک میکند تا تشخیص و درمان بهتر انجام بگیرد.
علاوه بر پرولاکتین بالا، کاهش پرولاکتین خون هم علایمی دارد که مهم ترین شان کم شدن شیر مادر است.
سوالات متداول
آیا پرولاکتین بالا خطرناک است؟
پرولاکتین بالا به افزایش سطح این هورمون در خون گفته میشود که خطر زیاد و تهدیدی برای زندگی ندارد اما ممکن است علائم آن آزاردهنده باشند.
رعایت شرایط انجام آزمایش پرولاکتین ضروری است؟
قبل از انجام آزمایش پرولاکتین باید موارد زیادی رعایت شود در غیر اینصورت نمیتوان آزمایش دقیقی داشت. شرایطی مثل خواب کافی، نداشتن استرس، ورزش نکردن، انجام آزمایش صبح و ناشتا
پرولاکتین بالا در چه افرادی طبیعی است؟
افزایش سطح پرولاکتین در زنان باردار و مادرانی که در دوران شیردهی هستند، طبیعی است و باعث افزایش تولید شیرمادر میشود.
تفاوت بین هایپرپرولاکتینمی و پرولاکتینوما چیست؟
هایپرپرولاکتینمی به معنی پرولاکتین بالا است که عوامل مختلفی عامل ایجاد آن هستند اما پرولاکتینوما نوعی تومور خوش خیم در غده هیپوفیز است که خود یکی از عوامل بالا رفتن سطح پرولاکتین محسوب میشود.
آیا میتوان از پرولاکتین بالا جلوگیری کرد؟
شایع ترین علت افزایش پرولاکتین تومورهای غده هیپوفیز هستند که به نظر ژنتیکی میباشد و نمیتوان به صورت قطعی از آن جلوگیری کرد.